कमिसन, घुस, अपारदर्शिता, अनाधिकृत आम्दानी, असुली, नीतिगत फटाइँ र असान्दर्भिक काम आदि । यस्तै भ्रष्ट आचारका काम अर्थात् भयङ्कर बदनामी तथा जरिवाना र जेलवाससम्म हुने अपराध । गर्नुपर्ने काम नगरेर वा गर्न नहुने काम गरेर भ्रष्टाचार भइरहेकै छ । हाम्रोमा जे काम गर्दा पनि भ्रष्टाचार हुने गरेको समाचार सुन्ने गरिएको छ । 

सबैले किन विरोध गर्छन् ? अनि भेटेजति सबैले किन भ्रष्टाचार गर्छन् ? भ्रष्टाचारकै विरोधमा आन्दोलन भएर देशमा विभिन्न राजनीतिक परिवर्तन पनि भए । अहिलेपनि मूल राजनीतिक विषय र विचारभन्दा भ्रष्टाचारको मुद्दा नै हाबी छ । जनताले सधैँभरि साथ दिएकै छन् । तरपनि भ्रष्टाचारमा कुनै कमी हुँदैन । अहिले मन्त्रालयलगायत सरकारी कार्यालयका  मूलद्वारमा लेखेर टाँसिएको छ, ‘म भ्रष्टाचार गर्दिनँ, गर्नपनि दिन्नँ ।’ तर भ्रष्टाचार भइरहेकै छ । 

भ्रष्टाचार हुन नदिन सरकार छ । कर्मचारी छन् । सिबिआई छ । सतर्कता केन्द्र छ । यतिले नपुगेर संवैधानिक निकाय अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोग पनि छ । तर पनि भ्रष्टाचारमा खोइ कमी आएको ? नेताले विरोध गरेका छन् । कर्मचारीले पनि विरोध गरेका छन् । भाषण गर्छन् । मिडियामा आउँछ । अनि देशमा कसले गरिराखेको छ भ्रष्टाचार ? को हो त्यो अमुक शक्ति जसलाई समाउन सकिँदैन ? कसले समाजलाई मुट्ठीमा लिएको छ ? 

नेपालमा भ्रष्टाचार गर्नेले गरिरहेका छन् । दिनहुँ समाचार आइरहेका छन् । यो तीतो यथार्थलाई बुझेरै होला, सरकारले भ्रष्टाचार र राजस्व चुहावट कम गर्न केही फरक तरिका अपनाएको देखिन्छ । तैपनि पाइलैपिच्छे भ्रष्टाचार भएका समाचार आइरहेका छन् । 

भ्रष्टाचार र गरिबीको सम्बन्ध

भ्रष्टाचारले समाज विकासका विभिन्न पक्षमा असर गर्ने गरेको छ । यसले समाजमा आर्थिक खाडल बढाउँछ । बिना मिहिनेत आम्दानी हुनेको रहनसहन, विकृत सोचाइ, अनावश्यक खर्च र तडकभडकले समाजका सबै तहमा नकारात्मक असर पार्ने गरेको विभिन्न अध्ययनले देखाएको छ । 

भ्रष्टाचारका दुई पक्षमध्ये पहिलो पक्ष भनेको आर्थिक क्रियाकलाप र असमान आम्दानी हुनाले समाजमा पैसा कमाउने उपायमा विकृत मानसिकताको जन्म हुन्छ । रातारात अनाधिकृत रुपमा पैसा आउनु र त्यसबाट हुने बिचलनले त्यस्ता मानिसले समााजप्रति गर्ने व्यवहार र काम गर्ने तौरतरिकाले दूषित वातावरण पैदा गर्दछ । यसको अर्को पक्ष, भ्रष्टचारले सुशासन क्षमतामा कमी आउँछ । कार्यसम्पादनमा ढिलासुस्ती र नैराश्यता बढ्न गएर गरिबी बढ्छ । यसरी हेर्दा भ्रष्टाचार र गरिबीको सम्बन्ध गहिरो छ । यसलाई दुई पक्षबाट विश्लेषण गर्न सकिन्छ । पहिलो, आर्थिक क्रियाकलाप, जसले असमान आम्दानी हुने गरी समाजमा स्थापित मूल्य मान्यतालाई विचलित बनाउँछ । यसरी पनि समाजमा गरिबी बढ्छ । 

त्यसैगरी सुशासन दोस्रो पक्ष हो, जसले काम गर्ने संयन्त्रलाई धुजा धुजा पारी कार्यदक्षतामा क्षयीकरण गरेर गरिबी बढाउँछ । भ्रष्टाचारले हुने अर्को नकारात्मक असर भनेको दाता राष्ट्रबाट आउने सहयोगमा कमी हुनु हो । बेरोजगारी बढ्नु, सुसंस्कृत समाजको निर्माणमा बाधक हुनु, जनतामा निराशा र नकारात्मक भावनाको विकास तथा विश्वासको अभावजस्ता पक्ष पनि देशमा देखिएका छन् । 

भ्रष्टाचार घटाउने कसरी ?

नेपालीको नियति र भ्रष्टाचारको जरो गहिरोे देखिन्छ । भ्रष्टाचारीलाई कारबाही गर्यो भने सबै पालिका खाली हुन्छन् भन्ने अभिव्यक्ति मन्त्रीहरुबाट आउनुलाई देशमा भ्रष्टाचारको संस्कृति मौलाएर गएको छ भन्ने निष्कर्षको रुपमा लिन सकिन्छ । सबै तह तप्काका मानिसलाई अवैधानिक कमाइ गर्न कुनै अप्ठ्यारो लाग्दैन । तल्लो तहमा सानो काम गर्ने उपभोक्ता समिति पनि अवैधानिक नाफा गर्नेदेखि जो जसका हातमा रकम आइपुग्यो उसैले कुनै न कुनै बहानामा रकम असुल्ने संस्कृतिको विकास भएको देखिन्छ । यी सबै अवैधानिक रुपमा रकम असुल्ने क्रियाकलाप ‘ओपन सेक्रेट’ भइसकेका छन् ।

नेपालमा भ्रष्टाचार न्यूनीकरण नगरी गरिबी निवारण र देशको विकास नहुने अवस्था देखिन्छ । भ्रष्टाचार न्यूनीकरण कसरी गर्ने ? कुनै निर्विकल्प उपाय भने देखिँदैन । अरु देशको उदाहरण हेर्दा नेपालमै त्यो सिद्धान्त लागु नहुन सक्छ । तर पनि सरकारले गरिबी निवारण गर्ने, आर्थिक वृद्धि गर्ने र समृद्ध नेपाल सुखी नेपालीको लक्ष्य राखेको छ । तर भ्रष्टाचार न्यूनीकरण नगरी त्यो सम्भव छैन । भ्रष्टाचार नियन्त्रण कसरी गर्ने भन्ने मुख्य चुनौती हो । 

नेपालमा भ्रष्टाचारसँगै गरिबीको अर्को पाटो हेरौँ । उदाहरणको लागि केही नतिजा हेरौँ । अति गरिब देश नेपाल, जग्गाको मूल्य अधिक हुनु, बिलासी भवन र विलासिताका सामग्रीको प्रयोग, वार्षिक व्यापार घाटा, रहनसहन र परम्परा, पैसाको चलखेल र व्यापार, सामाजिक तथा सांकृतिक पक्ष र नेपालको गरिबी । यी पक्षलाई केलाएर कानुनी दायरामा ल्याई अनुगमन प्रणाली व्यवस्थापन गर्ने हो भने भ्रष्टाचारमा कमी आउन सक्छ ।

भ्रष्टाचार घटाउन भ्रष्टाचारीलाई बढी सजाय हुने, निश्चित रकमभन्दा बढीको खरिदमा आम्दानीको स्रोत अनिवार्य खुलाउनुपर्ने र नगद कारोबार गर्न नपाउने र आम्दानीको स्रोतको नियमित अनुगमन, आम्दानीअनुसारको तिर्नुपर्ने कर र कर तिरेअनुसारको आम्दानीका आधारमा लगानीजस्ता कुरालाई कानुनद्वारा नियमन गरेर भ्रष्टाचार कम गर्न सकिन्छ ।